waarheid911: Kritische beschouwing over Zeitgeist, the Movie (2007) en Zeitgeist Addendum (2008)

ZEITGEIST, ADDENDUM (2008)

Onze blinde vlekken worden paradoxaal genoeg bepaald door wat we denken te weten. Te weten zonder daaraan te twijfelen, alsof het zichtbare ons alles is en het nieuwsmedium een veilige leverancier.
Brede publieke kennisneming over machtsconstructies in de wereld is toe te juichen. Hierbij valt te denken aan de vervlochtenheid van het "controleerbare" politieke bedrijf (trias politica

) met de schimmige belangen van topbestuurders, hun multinationals, het internationale bankstelsel, de energiesector, de mediawereld en het militair-industrieel complex.

Deze discussie is echter niet gediend met sektarisch aandoende beschouwingen.

Mensen die elkaar in hun weerzin tegen de hypocrisie van overheidsapparaten voortdurend met slecht gefundeerde aannames blijven bevestigen, bevorderen veeleer een tegenreactie die ze veroordeelt tot de zijlijn. Vaak zijn het louter identiteiten die zo worden versterkt. Groepen mensen die in hun beleving het goede in zichzelf willen benadrukken, maar in hun boodschap helaas geen ander publiek bereiken dan hun geloofsgenoten.

De 2008 productie van Zeitgeist [Addendum = toevoeging] is wellicht in staat om een brug te slaan tussen het enorme cultachtige succes van de eerste film, naar een meer volwassen presentatie waarmee een gemêleerd publiek kan worden aangesproken. Hiermee niet gezegd dat ditmaal wel werd voldaan aan pogingen om een enigszins objectief product te brengen. Het valt ook niet mee om vanuit een anti-establishment positie een evenwichtige toon aan te slaan. Men is immers aanklager en erger: men bevuilt erbij het eigen nest. Maar Zeitgeist Addendum heeft duidelijk geleerd van het vorige project en is geraffineerder van opzet. Hierbij wordt een grotere mate van objectiviteit gesuggereerd.

Zeitgeist Addendum bestaat wederom uit grofweg drie delen:

Deel I beschrijft de praktijk van het internationale geldsysteem en het principe van het creëren van geld door schuld. Interessante materie die ook in de eerste Zeitgeist intensief aan de orde kwam. Ditmaal wordt het allemaal wat meer ingetogen gebracht.

Deel II bestaat uit een interview met John Perkins waarin hij zijn rol beschrijft als ‘economic hitman’ voor de Amerikaanse regering. Hij zou de CIA en de heersende economische machten hebben geholpen door legitieme buitenlandse regimes, die tegen de belangen van de VS ingingen, onder druk te zetten. In een helder verhaal met voorbeelden beschrijft hij zichzelf als onderdeel van een eerste-fase-voorziening om regimes te bewegen economisch of strategisch een VS-vriendelijke koers te varen. Mislukte dat dan startte een tweede fase in de vorm van ‘Jakhalsen’ die door infiltratie en harde middelen de koers wijzigden. Als dat niet lukte dan begon een derde en laatste fase waarin de oorlog werd verklaard.
Wie voor het eerst geconfronteerd wordt met de trukendoos van een grote economische en militaire macht als de Verenigde Staten, zal zijn vertrouwen niet ongeschonden bewaren. Hier botst de werkelijkheid zoals wij die kennen uit de oude media, kranten en televisie, hard met een werkelijkheid die een stuk ongemakkelijker is. Waar het kwaad zich niet alleen aan de overkant bevindt, maar met name binnen de fundamenten van onze eigen samenleving. Het vermogen om deze werkelijkheden met elkaar in botsing te brengen mag gerust als een kracht van de Zeitgeistproducties worden beschouwd.
Mijn reserves ten aanzien van de film blijven dan ook vooral steken op de twijfelachtige aanpak waarbij stellige en soms suggestieve beweringen beperkt en eenzijdig worden onderbouwd. Smeuïge vergelijkingen, zoals het aantal Amerikaanse doden door terrorisme tegenover het veel hoger aantal doden door pindakaasallergie, deugen van geen kant. Ze zijn grappig en veroorzaken het bijna euforische gevoel het gelijk aan je kant te hebben, maar als vergelijking schieten ze tekort en zijn ze tendentieus.

Deel III beschrijft het Venus Project. Een werkmodel ontwikkeld door ondermeer Jacque Fresco. Hierbij wordt het Venus Project gepromoot als een mogelijkheid om een [wereldwijd] dekkend sociaal-economisch systeem te verwezenlijken met als doelstelling het einde van armoede, ongelijkheid en het plegen van roofbouw op onze planeet. Dit zou realiseerbaar zijn door het doelmatig inzetten van technologieën in plaats van het huidige systeem waar de één zijn dood garant staat voor de ander zijn brood; kortom, het monetaire systeem waarin mensen door concurrentie en de noodzaak om economisch te overleven per definitie zijn gericht op eigenbelang. Het Venus Project omarmt het principe van symbiotische verbondenheid, iets wat door een dualistisch systeem als het monetaire systeem juist wordt ontkend. Het Venus Project gaat principieel uit van overvloed. De cruciale voorwaarde is dat met de huidige stand van de technologie vrijwel ieder probleem moet kunnen worden opgelost. Het Venus Project claimt dat dit mogelijk is.

“Machines bevrijden de mensen”

Wat volgt is een boeiende maar soms ook teenkrommende dissertatie over de stand van zaken op gebied van energiewinning en mogelijkheden die dit biedt voor een radicaal ander economisch systeem. De ‘feiten’ over revolutionaire verbeteringen bij het opwekken van energie zonder schadelijke reststoffen, zoals ondermeer met wind- en zonne-energie, klinken opmerkelijk authentiek uit de mond van Jacque Fresco, industrieel ontwerper. Zijn denkraam verschilt wezenlijk van wat in onze massacultuur gangbaar is. Zijn teksten rollen krakend uit een fragiel oud lichaam waaruit twee levendige en priemende ogen de noodzaak van zijn gedachten nogmaals lijken te onderstrepen.

Wat het verhaal vervolgens om zeep helpt is het sterk utopische beeld dat wordt geschetst over een perfecte wereld waarin risico’s niet langer tot het dagelijks leven behoren. Alles lijkt zozeer vanuit een doctrine van technologische dominantie te worden bestuurd dat men zich serieus kan afvragen wat voor ruimte men overhoudt om eventueel iets geks te doen, iets dat buiten de controle van een dergelijk systeem valt. Dronken in een auto? Maak er een pendule in zodat de wagen bij een sterke slingerbeweging automatisch aan de kant wordt gezet. Hoe ver gaat deze dominantie van regulerende techniek? Is dit niet juist waarvoor we moeten vrezen?

Eén van de wervende zinnen in het Venus Project luidt: “Machines bevrijden de mensen”. Maar uitgaande van de vanzelfsprekende aanname dat uiteindelijk mensen en niet machines het voor zeggen moeten hebben, is dit dan niet de natte droom van ieder die middels globalisatie een maximale controle nastreeft? De Corporatocracy, dat door Zeitgeist zo vervloekte heimelijke imperium, met de technologie als een maximaal controlemiddel over de functionerende mens. Een nieuw soort slavernij?

ZEITGEIST WIL MEER DAN DUIDEN

De fout die Zeitgeist maakt is de stelligheid waarmee oplossingen volgens het eigen model in het vooruitzicht worden gesteld. Hiermee voorbijgaand aan de (oorzakelijke) complexiteit die hoort bij iedere wijziging van voorwaarden waarop een samenleving gegrondvest is. De grote hoeveelheid nieuwe variabelen aan de basis van een dergelijke wijziging maakt van elke serieuze voorspelling een wilde gok. Alleen al de overgang van een achterhaald naar een nieuw systeem staat garant voor tal van onvoorzienigheden. Hooguit als denkexperiment is het interessant om te filosoferen over mogelijkheden en uitwerkingen van nieuwe toepassingen en technieken op een dergelijke schaal.
Het kenmerk van een denkexperiment is het vrijblijvende en daarmee open karakter, waarbij de input van nieuwe gedachten steeds voor een verdieping blijft zorgen. Het vergaren van inzichten blijft zo centraal staan in plaats van - zoals nu bij Zeitgeist - het voorschotelen van onomstotelijke waarheden. De film verkondigt hiermee een dubbele boodschap, waarbij enerzijds de eigen verantwoordelijkheid wordt aangemoedigd, maar dan wel door het aanvaarden van een aantal zeer doorgetrokken stellingen en uitgangspunten.

Kennelijk wil Zeitgeist meer dan pogen om het bewustzijn van mensen aan te zetten tot nieuwe gedachten en patronen. Het presenteert zichzelf als voorvechter van een nieuw en alternatief systeem dat het antwoord moet zijn op de huidige morele en financiële crisis in de wereld. Door vanuit de positie van onderzoeker zo overduidelijk een politieke positie in te nemen definieert Zeitgeist zich tot deelnemer en belanghebbende. Daarmee verliest het als beweging de noodzakelijke afstand om een dergelijk complex proces eerlijk te becommentariëren.

JIDDU KRISHNAMURTI EN CHÖGYAM TRUNGPA

Zeitgeist Addendum begint met een toespraak van Jiddu Krishnamurti (1895-1986), de legendarische oude (zichzelf in die rol verwerpende) wereldleraar. Een man die elke vorm van geloof resoluut verwierp als een vorm van slavernij, inclusief zijn wereldleraarschap, terwijl ... Zeitgeist als beweging zich hier juist lijkt op te werpen als nieuwe wereldleraar.
Feiten zwemmen voortdurend rond in een morele saus waarin de waarheid met straffe hand wordt verkondigd. De film eindigt ronduit pathetisch met burgers van alle religieuze gezindten die elkaar in de ogen kijken om dan het Licht te zien. Vervolgens onderstreept Zeitgeist de noodzaak van verandering door zichzelf aan te prijzen als een beweging waarbij een ieder zich kan aansluiten. Het is een religieus ogend tafereel, waarmee het in wezen niet verschilt van al het oude waartegen het zich juist heeft afgezet.

Ook Zeitgeist the Movie, opent met een man van fenomenaal inzicht, de Tibetaan Chögyam Trungpa (1939-1987). Evenals Krishnamurti compromisloos als het gaat om het bewustzijn vrij te maken van valse profeten en andere vormen van geloof waarmee mensen hun verantwoordelijkheid uit de weg gaan. De NU-heid die Trungpa zorgvuldig omschrijft als alternatief voor het geconditioneerde 'lenen' uit goed en kwaad, verleden en toekomst, en de krachtige manier van zien die hieruit zou voortkomen, is totaal in tegenspraak met de rest van de film, die meteen erna in een ophitsend tempo begint met gruwelijke visualisaties van waartoe de mensheid in staat is. Daarmee appellerend aan emoties als angst en woede om zoveel onrecht. Een beproefde methode om extra ontvankelijkheid te creëren bij een beoogd publiek.

Zeitgeist schetst over het geheel genomen een sterke verdeling tussen de werelden van goed en kwaad. De kapitalistische wereld met zijn economisch kannibalisme tegenover de onpersoonlijke suprematie van de techniek die ons moet gaan redden. Maar of dit alternatief realistisch is en niemand kwaad kan doen?
Toch blijf ik hameren op belangrijke elementen die in Zeitgeist wel degelijk goed zijn uitgelicht, waarbij het bewustzijn van de kijker niet alleen wordt gevoed met nieuwe doctrines, maar tevens wordt aangesproken op zijn inherente vitaliteit. Hierbij hoop ik op het vermogen en de bereidheid van de scepticus om selectief te kijken, de krenten uit de pap te halen en niet weg te lopen voor die soms hinderlijke mate van oneigenlijke beïnvloeding.

TOP		Overzicht

MACHTSELITE STAAT STRUCTURELE VERNIEUWING IN DE WEG
Monopoliseerbare vuile energie versus schone en vrije energie

Eén van de argumenten (in Addendum) voor een technocratisch systeem is de conclusie dat de technologische noodzaak om vervuilende fossiele brandstoffen te gebruiken definitief voorbij is. De reden voor een aanhoudend grootschalig gebruik van deze schadelijke energievormen is dat het monopolie op deze middelen in handen is van een bestaande machtselite. Een relatief zeer kleine groep mensen die niet is gebaat bij een schone energievorm die kan worden opgewekt uit middelen die voor iedereen toegankelijk zijn. Hierbij te denken aan zon, water of wind.

Het monetaire systeem waarin competitie en vrije marktdenken domineren zal altijd schaarste moeten creëren om daar tegenover voldoende vraag te kunnen scheppen om winstgevend te kunnen zijn. Schaarste is een keuze en wordt kunstmatig in stand gehouden door handhaving van monopolies, waarbij enkelingen zeggenschap hebben over iets waarvoor vele anderen moeten werken of betalen. 40% van ’s werelds rijkdommen zouden in bezit zijn van slechts 1% van de mensheid.

Grote kapitaalkrachtige partijen zullen daarom technologieën die grote investeringen vragen en tevens locatiegebonden zijn, zoals bij het winnen van fossiele brandstoffen, zolang mogelijk blijven uitbuiten. Terwijl voor het beheer een zekere mate van macht noodzakelijk is, maakt de gebondenheid aan een locatie het mogelijk om het bezit ervan te monopoliseren en de afhankelijkheid aan de technologie en het product te vergroten.

Energie staat aan de basis van elk productieproces, maar aan een op simpele wijze verkregen vrije energie die bovendien geen schadelijke sporen nalaat, valt niet alleen weinig te verdienen, ook is er geen sprake meer van afhankelijkheid. Zoveel vrijheid voor het individu betekent de doodsteek voor de monopolist.

HET NUT VAN TERRORISME (vanuit optiek machtselite)

De aanslagen van 11 september moeten volgens Zeitgeist (voornamelijk eerste versie) dan ook worden gezien in het licht van het consolideren van monopolie-posities, dus het veiligstellen van macht. Het is een poging om zondebokken te creëren en angst te zaaien, zodat een reden kan worden gevonden om met een ruim kiezersmandaat oliestrategische gebieden te kunnen annexeren en deze monopolies voor de toekomst veilig te stellen. Het angstmiddel om dit te kunnen bereiken heet “terrorisme”.

Helaas wordt de dreiging van terrorisme als politieke vondst door Zeitgeist erg eenzijdig benadrukt, alsof van enige dreiging in werkelijkheid geen sprake zou zijn. Het is reëler om een zekere dreiging van terrorisme niet te ontkennen. Dat hoeft ook niet. Wie op tal van manieren omstandigheden schept voor een geweldsdreiging hoeft niet vreemd op te kijken als op een zekere dag deze dreiging een feit zal zijn. Waar welvaart en bezit worden gekenmerkt door zeer grote verschillen, die bovendien op oneerlijke wijze zijn verkregen, zal altijd sprake zijn van een potentiële dreiging van geweld. Iets wat in zijn basale vorm bovendien sneller als gewelddadig wordt ervaren dan de meer subtiele maar niet minder geweldadige vorm van de institutionele heersende macht.

Wat Zeitgeist min of meer voorstelt is dat mensen door inzicht en gedragsverandering massaal hun afhankelijkheid aan deze giganten* gaan beperken om te voorkomen dat deze hun economische macht - nu het nog kan - zullen aanwenden om hun onvermijdelijke instorting te voorkomen. Bij deze opzet wordt door Zeitgeist vervolgens een utopisch vergezicht geboden op het menselijke potentieel om zonder gebruik van fossiele brandstoffen als energiebron de gehele wereldbevolking welvarend te maken.
*(established powerconstructions = o.a. energie- en mediainstituten, internationale bankstelsel, religieuze instituten, politiek, militair industrieel complex, leger, etc.)

ECONOMISCHE SLAVERNIJ

De stelling dat het monetaire systeem is gegrondvest op het principe van winst door schuld (door het creëren van tekorten) wordt in Zeitgeist vertaald als een vorm van economische slavernij. Zeitgeist gaat verder in op de consequentie van dit systeem van het genereren van maximale winsten, door de contouren te schetsen van een heimelijk imperium (eindpunt globalisatie). Dit is meer dan louter een complotgedachte. Wanneer door de kannibalistische structuur van dit monetaire mechanisme de kleintjes worden opgegeten, zullen uiteindelijk de allergrootsten overblijven. Zelfs ‘concurrentie’, de heilige mantra van het vrije marktmechanisme, zal daarmee uiteindelijk verdwenen zijn.

Logisch gevolg van het hier geschetste systeem is dat men om te kunnen overleven het eigenbelang wel voorop moét stellen. Mensen wijten hun falen vooral aan zichzelf, maar zien niet dat dit falen onderdeel is van de grondslagen waarop de huidige maatschappij is gebaseerd. De makers gaan ver door te stellen dat vanwege deze ingebouwde noodzaak om het winstoogmerk voorop te stellen corruptie niet alleen onvermijdelijk is, maar dat daarmee het systeem zelf inherent corrupt is. Politici in beeld voor belangrijke functies zouden bijvoorbeeld allemaal in grote lijnen dezelfde mening delen over hoe economische mechanismen behoren te functioneren.

Het corporatisme als een alles verslindend systeem van groei ten koste van alles. Dat is de strekking waarmee Zeitgeist de dominante westerse cultuur heeft neergezet. Het is een pijnlijke spiegel voor wie er in durft te kijken. Hoe kunnen menselijk perspectief en kwesties als gelijke kansen of respect voor het milieu daarin een rol spelen? Wie eindigt er vanwege nobele motieven graag op de schopstoel?

Het is door het poneren van dit soort fundamentele vragen en stellingen waardoor het bewustzijn wordt uitgedaagd en aangesproken. Ondanks de noodzakelijke kritiek en nogal wat sectarische trekjes voldoet Zeitgeist daarmee aan de belangrijkste voorwaarden om een belangrijke publieke discussie van nieuwe brandstof te voorzien.

MONETAIRISME IS GRONDSLAG VOOR CORRUPTIE

Wie meer capaciteit en middelen heeft zal meer zeggenschap hebben. Zo werkt ieder voor zich, vanuit de bittere noodzaak groter te zijn of te blijven dan zijn concurrent. Tegenover elke winnaar staan verliezers. Wie verliest heeft ongelijk en wordt geassocieerd met mislukking.
De beperking van dit groeisysteem op technologische vooruitgang zit hem in het oogmerk, waarbij de belangrijkste prioriteit winst is. Monetairisme vormt hierom een grondslag voor het ontstaan van corruptie. Het is een systeem dat principieel voor slechts een relatief kleine groep lonend kan zijn.

GOEDKOPE EN SCHONE ENERGIE NIET TEGEN TE HOUDEN

Probleem voor de elite die zijn macht ontleent aan oliegerelateerde monopolies is dat nieuwe technologieën zoals zonne- of windenergie, of andere vormen van schone energie, revolutionair verbeteren en niet meer zijn tegen te houden. Gebruik op kleine schaal wordt steeds aantrekkelijker. Zonder een rigoureus ingrijpen, kan een interessante toekomst voor deze producten eigenlijk niet uitblijven.

Het mes snijdt voor de consument dan aan twee kanten. Door de opkomst van nieuwe olieslurpende economieën wordt fossiele brandstof steeds schaarser en dus kostbaarder, en dat terwijl alternatieven voor deze schadelijke vorm van energiewinning steeds ruimer beschikbaar komen. De gevolgen zullen enorm zijn, want mensen blijven dan niet langer afhankelijk van dure brandstoffen en hun grote energieleveranciers, met in het verlengde de vele producten die daaraan prijsgerelateerd zijn.

Zeitgeist Addendum is geen gemakkelijke film, maar wel een aantrekkelijke film die minstens zo fascineert als de eerdere productie uit 2007. Het is dan ook zonde om de aandacht voor de film af te sluiten vanwege de vele kritische vragen die mijns inziens terecht zullen opkomen. Omstreden onderwerpen zullen altijd omringd zijn met vraagtekens en kritiek.